دانشگاه ادیان و مذاهب
دانشکده مذاهب اسلامی
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مذاهب فقهی
جایگاه عدالت به مثابه قاعده فقهی
نزد مذاهب اسلامی
استاد راهنما:
حجة الإسلام دکترسیدمحسن فتاحی
استاد مشاور:
حجة الإسلام دکتر حسنعلی علی اکبریان
تابستان 1392
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب
- طرح مسأله( بیان موضوع) 3
- ضرورت و اهمیت تحقیق.. 4
- پرسش های تحقیق.. 5
- پیشینه و سابقه تحقیق.. 6
- 5. فرضیه تحقیق.. 8
- روش تحقیق.. 8
- 7. اهداف تحقیق.. 9
- ساختار وسازمان دهی تحقیق.. 9
گفتار اول: مفهوم شناسی
1ـ1ـ4. مفاهیم گسترده تری از عدالت… 19
1ـ1ـ4ـ1. عدالت از دیدگاه امیر المؤمنین علی(علیه السلام) (بزرگترین مجری عدالت) 19
1ـ1ـ4ـ2. عدالت از دیدگاه علامه طباطبایی(رحمة الله) 22
1ـ1ـ4ـ3. عدالت از دیدگاه شهید مطهری(رحمة الله) 23
1ـ1ـ5. عدالت در دیدگاه فقها و اندیشه فقهی تشیع. 25
1ـ1ـ6. عدالت در دیدگاه فقها و اندیشه فقهی اهل سنّت… 26
1ـ1ـ7. بررسی مفاهیم مرتبط با عدالت… 28
1ـ1ـ8. موضوع و قلمرو عدالت: 34
گفتار دوم: اصول ومبانی عدالت
1ـ2ـ1. ملاک و مرجع تشخیص عدالت در فقه. 43
1ـ2ـ1ـ1. نظریه عدالت عرفی مطلق.. 43
1ـ2ـ1ـ2. نظریه عدالت شرعی مقیّد. 45
1ـ2ـ2. ذاتی یا عرضی بودن عدالت… 47
1ـ2ـ3. اطلاق و نسبیّت عدالت و رابطه آن با خاتمیّت دین اسلام. 48
1ـ2ـ4. ثبات و تغییر احکام اسلام. 51
1ـ2ـ5. ثبات و تغییر مصادیق عدالت و ظلم در قلمرو زمان و مکان. 52
1ـ2ـ6. منشأ تغییر در مصداق عدالت و تأثیر آن بر حکم شارع. 54
فصل دوم: قاعده فقهی عدالت
گفتار اول: قواعد فقهی
2ـ1ـ3. تعریف قاعده فقهی از دیدگاه صاحب نظران شیعی.. 63
2ـ1ـ4. تعریف قاعده فقهی از دیدگاه صاحب نظران اهل سنت… 66
2ـ1ـ5. تفاوت قاعده فقهی و قاعده اصولی از نظر فقهای شیعه و اهل سنت… 67
2ـ1ـ6. منابع قواعد فقهی از دیدگاه شیعه. 70
2ـ1ـ7. منابع قواعد فقهی از دیدگاه اهل سنت… 71
2ـ1ـ8. نقش و ویژگی های قواعد فقهی.. 73
2ـ1ـ9. معیار قواعد فقهی و تطبیق آن بر عدالت… 75
2ـ1ـ10.عدالت به مثابه ی قاعده فقهی.. 77
2ـ1ـ10ـ1. تفسیر عدالت به عدل وانصاف.. 78
2ـ1ـ10ـ2. تفسیر عدالت به اجرای حق.. 79
2ـ1ـ10ـ3. تفسیر عدالت به مصدر استنباط.. 80
2ـ1ـ11. اهمیت عدالت به عنوان قاعده فقهی.. 83
گفتار دوم: مستندات قاعده عدالت
2ـ2ـ1. مستندات قاعده عدالت… 87
2ـ2ـ1ـ1. عدالت در آیات الهی.. 88
2ـ2ـ1ـ2. عدالت در سنت الهی.. 91
2ـ2ـ1ـ3. بررسی عدالت از نگاه عقل.. 93
2ـ2ـ1ـ4. بررسی عدالت در سیره عقلا.. 94
2ـ2ـ1ـ5. ادعای اجماع پیرامون قاعده عدالت.. 96
2ـ2ـ2. ادله مخالفان ثبوت قاعده عدالت… 98
2ـ2ـ2ـ1. عدم دلالت آیات الهی بر قاعده عدالت.. 98
2ـ2ـ2ـ2. عدم دلالت روایات بر قاعده عدالت.. 101
2ـ2ـ2ـ3. قاعده عدالت باعث هرج و مرج میشود 105
2ـ2ـ2ـ4. قاعده عدالت، نفی ثبات احکام اسلام را در بردارد 105
2ـ2ـ2ـ5. روایات، مستند حکم فقهی است نه قاعده عدالت.. 106
2ـ2ـ3. کاربرد عدالت به فرض قاعده بودن. 107
استنباط و کشف احکام فقهی.. 107
فصل سوم: رابطه عدالت به مثابه قاعده فقهی با احکام اولیه و دیگر قواعد فقهی
گفتار اول:رابطه عدالت با احکام اولیه
3ـ1ـ1. عدالت؛ رهیافتی به مقاصد الشریعة. 115
3ـ1ـ2. عدالت؛ حكومت بر احكام اولیه. 116
3ـ1ـ3. عدالت؛ رفع تعارض با طرح برخی از روایات… 119
3ـ1ـ4. عدالت؛ انصراف یا تحدید شمول مطلقات و عمومات… 120
3ـ1ـ5. عدالت؛ و كاربردی غیر فقهی.. 124
عدالت معیار اجرای احكام و اداره حكومت اسلامی.. 124
گفتار دوم: رابطه قاعده عدالت با دیگر قواعد فقهی
3ـ2ـ1. رابطه قاعده عدالت با قاعده عدل و انصاف… 131
3ـ2ـ2. رابطه قاعده عدالت با قاعده نفی ظلم. 135
3ـ2ـ3. رابطه قاعده عدالت با قاعده لاضرر. 136
3ـ2ـ4. رابطه قاعده عدالت با قاعده لاحرج.. 138
3ـ2ـ5. رابطه قاعده عدالت با قواعد رفع. 139
3ـ2ـ6. رابطه قاعده عدل و انصاف و قاعده ید. 139
3ـ2ـ7. رابطه قاعده عدل و انصاف با قاعده قرعه. 140
فصل چهارم: تطبیقات فقهی در مذاهب اسلامی
معرفی اجمالی مذاهب فقهی اسلامی.. 149
نتیجه پژوهش و چند پیشنهاد.183
منابع ومأخذ189
چکیده
در سال های اخیر، عدالت به عنوان یک قاعدهی فقهی دستمایهی برخی از پژوهشگران عرصهی فقه شده است، تا به فقه پویایی ببخشند و فقه را از انزوا به سوی کارآمدی ببرند و چالش های فراروی اجرای احکام را برطرف نمایند. ایشان با نگاه جدید به عدالت و کاربرد آن در ابواب مختلف فقه بر این هدفاند که از عدالت قاعدهای فقهی بنا کنند و استنباط احکام شرعی را بر اساس آن سامان دهند و این قاعده را در روش های کنونی فقه وفقاهت وارد نمایند. قاعدهای فراگیر که تمام ابواب فقه را در مینوردد و حتی به پندار برخی میتواند احکام را نیز نسخ نماید! این نوشتار اثبات میکند که عدالت ونفی ظلم در فرآیند اجتهاد مؤثر است به گونه ای که فقیه میتواند آن را وسیلهی سنجش حکم فقهی خود ودلیلی در تقدیم یک الزام بر الزام دیگر قرار دهد. همچنین پژوهش حاضر تلاشی در جهت اثبات برخورداری عدالت از ضوابط یک قاعدهی فقهی است وبه عنوان یکی از مقاصد شریعت حاکم بر دیگر احکام اولیه میباشد. لذا پاسخگویی به این اهداف در درجهی اول نیازمند بررسی اصول ومبانی عدالت و شناخت مرجع تشخیص آن در فقه است. باتوجه به نتیجهی حاصل در خلال این نوشتار میتوان گفت تأثیر عدالت در استنباطات فقهی به اندازهای است که آن را فراتر از دیگر قواعد فقهی و حتی حاکم بر احکام اولیه قرار میدهد. حکومتی که کارکردش در حل تعارضات، تقیید ادله و حتی به عنوان شاخص در اجرای احکام اسلام به وضوح دیده میشود و نقشی فراتر از “حکمت” مییابد. بیان مسائل فقهی در مذاهب اسلامی و استناد به عدالت ونفی ظلم در استنباط احکام، خود به تنهایی پرده از گستردگی این قاعده برداشته و مسیر ما را در جهت قاعده شمردن عدالت هموار میسازد.
کلید واژه: قاعدهی فقهی، عدالت، قاعدهی عدالت، مذاهب اسلامی
کلیات تحقیق
1. طرح مسأله ( بیان موضوع)
از آن جایی که فقها گاه از دیدگاه فردی به فقه نگریستهاند وگاه نقش دوگانهای را برای آن ترسیم کردهاند که علاوه برفردیت، منبع و مرجعی در تعیین قواعد و برنامه زندگی آدمی در قلمرو اجتماع نیز میباشد، بدیهی است کارکرد اجتهاد و شیوهی استنباط احکام بر اساس این دو نوع تفکر دچار تغییرات اساسی خواهد شد. از مباحث لازم وتاثیرگذار در این زمینه که معرکهی آرا در مذاهب اسلامی نیز میباشد، مسألهی عدالت است.
بحث عدالت از زوایای مختلفی در علوم اسلامی قابل بررسی است، عدالت درآفرینش، تشریع وجزا در علم کلام بحث میشود، عدالت در صفات نفس در علم اخلاق جستجو میشود. اصول فقه عدل وظلم را به مثابهی مصداقی از یکی ازمبانی خود مطرح کرده است، در فقه، عدالت فرد ـ که در مقابل آن فسق قرار دارد نه ظلم ـ در امام جماعت، قاضی، مفتی، وصی شرط شده است. در درایه نیز عدالت راوی بنابر برخی مبانی از شروط صحت حدیث شمرده میشود.
اما آیا عدالت وظلم در فرآیند اجتهاد نیز به کار گرفته میشود؟ به گونه ای که فقیه با شناخت مصادیق عدل وظلم حکم شرعی را کشف کند. این سؤال عدالت را در معرض طرح آن در قالب یک قاعدهی فقهی قرار میدهد. البته در بررسی این قاعده باید گفت تنها، تلقی رایج از واژهی قاعده ـ همچون سایر قواعد ـ ملاك ومنظور نیست بلكه تلقی از قاعدهی عدالت امری فراتر از سایر قواعد است. به عبارتی رساتر، عدالت، میزان ومعیاری برای استنباط احكام است؛ یعنی هم به واسطهی آن میتوان استنباط حکم كرد وهم میتوان این قاعده را به منزلهی میزانی برای مجتهد دانست كه برمدار ومحور آن استنباط و استخراج حكم را محك بزند.
همچنین باید گفت: این سخن به این معناست كه عدالت در متن قرآن و سنت است و در معنایِ ملاك وضابطهی ارزیابی احكام اسلامی، جزیی از مسیر و فرآیند افتاء است، كه فقیه با استناد به آن در متن آیات وروایات، آن را منبع استنباط خود قرار داده و یا درستی استنباط خود را محك میزند و این گونه معنای قاعده بودن عدالت را تحكیم می بخشد.
تعداد صفحه : 224
قیمت :14700 تومان